پنجشنبه, ۲۳ آذر ۱۳۹۶، ۰۶:۱۹ ب.ظ
مفاد صلح نامه امام حسن مجتبی علیه السلام
مفاد صلح نامه امام حسن(ع) با معاویه
از طرف دیگر، چون معاویهبه خاطر برقراری صلح و قبضه نمودن قدرت، حاضر به دادن همه گونه امتیاز بود - به طورى که ورقه سفید امضا شده اى براى امام فرستاد و نوشت هر چه در آن ورقه بنویسد مورد قبول وى مى باشد.(1)- امام از آمادگى او حداکثر بهرهبردارى را نموده و موضوعات مهم و حساس را که در درجه اول اهمیت قرار داشت و از آرمان هاى بزرگ آن حضرت به شمار مى رفت، در پیمان صلح گنجانید و از معاویهتعهد گرفت که به مفاد قرار داد عمل کند.
گر چه متن پیمان صلح در کتب تاریخ، به طور کامل و به ترتیب، ذکر نشده است، بلکه هر کدام از مورخان به چند ماده از آن اشاره نموده اند، ولى با جمع آورى مواد پراکنده آن از کتب مختلف مى توان صورت تقریباً کاملى از آن ترسیم نمود. با یک نظر کوتاه به موضوعاتى که امام در قرار داد قید نموده و براى تحقق آنها پافشارى مى کرد، مى توان به تدبیر فوق العادهاى که حضرت در مقام مبارزه سیاسى براى گرفتن امتیاز از دشمن به کار برده، پى برد.
اینک متن پیمان صلح را که در پنج ماده مى توان خلاصه کرد، ذیلاً از نظر خوانندگان محترم مى گذرانیم:
ماده اول: حسن بن على(علیهما السلام) حکومت و زمامدارى را به معاویهواگذارى مى کند، مشروط به آنکهمعاویهطبق دستور قرآنمجید و روش پیامبر(صلیاللهعلیه وآله) رفتار کند.
ماده دوم: بعد از معاویه، خلافتاز آن حسن بن على(علیهما السلام) خواهد بود و اگر براى او حادثه اى پیش آید حسین بن على(علیهما السلام) زمام امور مسلمانان را در دست مى گیرد. نیز معاویه حق ندارد کسى را به جانشینى خود انتخاب کند.
ماده سوم: بدعتناسزا گویى و اهانت نسبت به امیر مومنان(علیه السلام) و لعن آن حضرت در حال نماز باید متوقف گردد و از على(علیه السلام) جز به نیکى یاد نشود.
ماده چهارم: مبلغ پنج میلیون درهم که در بیت المال کوفه موجود است از موضوع تسلیم حکومت به معاویهمستثنا است و باید زیر نظر امام مجتبى(علیه السلام) مصرف شود.
نیز معاویهباید در تعیین مقررى و بذل مال، بنى هاشم را بر بنى امیه ترجیح بدهد. همچنین باید معاویهاز خراج «دارابگرد» مبلغ یک میلیون درهم در میان بازماندگان شهداى جنگ جملو صفین که در رکاب امیر مومنان(علیه السلام) کشته شدند، تقسیم کند.(2)
ماده پنجم: معاویهتعهد مى کند که تمام مردم، اعم از سکنه شام و عراق و حجاز، از هر نژادى که باشند، از تعقیب و آزار وى در امان باشند و از گذشته آنها صرف نظر کند احدى از آنها را به سبب فعالیت هاى گذشته شان بر ضد حکومت معاویهتحت تعقیب قرار ندهد، و مخصوصاً اهل عراق را به خاطر کینه هاى گذشته آزار نکند.
علاوه بر این معاویهتمام یاران على(علیه السلام) را، در هر کجا که هستند، امان مى دهد که هیچ یک از آنها را نیازارد و جان و مال و ناموس شیعیان و پیروان على در امان باشند و به هیچ وجه تحت تعقیب قرار نگیرند و کوچکترین ناراحتى براى آنها ایجاد نشود، حق هر کس به وى برسد و اموالى که از بیت المال در دست شیعیان على(علیه السلام) است از آنها پس گرفته نشود.
نیز نباید هیچ گونه خطرى از ناحیه معاویهمتوجه حسن بن على(علیهما السلام) و برادرش حسین بن على(علیهما السلام) و هیچ کدام از افراد خاندان پیامبر(صلی اللهعلیه وآله) بشود و نباید در هیچ نقطه اى موجبات خوف و ترس آنها را فراهم سازد.
در پایان پیمان، معاویهاکیدا تعهد کرد تمام مواد آن را محترم شمرده دقیقا به مورد اجرا بگذارد. او خدارا بر این مسئله گواه گرفت، و تمام بزرگان و رجال شام نیز گواهى دادند.(3)
بدین ترتیب پیشگویى پیامبر اسلام(صلی اللهعلیه وآله)، در هنگامى که حسن بن على(علیهما السلام) هنوز کودکى بیش نبود، تحقق یافت: پیامبر(صلی اللهعلیه وآله) روزى برفراز منبر، با مشاهده او فرمود:
«این فرزند من سرور مسلمانان است و خداوند به وسیله او در میان دو گروه از مسلمانان صلح برقرار خواهد ساخت».(4).(5)
پی نوشت:
(1). ابن اثیر، الکامل فى التاریخ، بیروت، دار صادر، ج 3، ص 405؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب فى معرفه الاصحاب، (در حاشیه الاصابه)، ط 1، بیروت، دار احیأ التراث العربى، 1328 ه.ق، ج1، ص 371؛ محمد بن جریر الطبرى، همان کتاب، ج 6، ص 93.
(2). دارابگر یکى از پنج شهرستان ایالت فارس در قدیم بوده است. (لغتنامه دهخدا، لغت داربجرد). شاید علت انتخاب خراج «دارابگرد» این باشد که این شهر طبق اسناد تاریخى، بدون جنگ تسلیم ارتش اسلام شد و مردم آن با مسلمانان پیمان صلح بستند. خراج آن طبق قوانین اسلام، اختصاص به پیامبر و خاندان آن حضرت و یتیمان و تهیدستان و درماندگان راه داشت. از اینرو امام مجتبى(علیه السلام) شرط کرد که خراج این شهر به بازماندگان شهداى جنگ جمل و صفین پرداخت شود زیرا درآمد آنجا، همچنانکه گفته شد، به خود آن حضرت تعلق داشت. بعلاوه، بازماندگان نیازمند شهید این دو جنگ که بى سرپرست بودند، یکى از موارد مصرف این خراج به شمار مى رفتند (مجلسى، بحارالانوار، تهران، المکتبه الاسلامیه، 1393 ه.ق، ج 44، ص 10).
(3). مشروح پیمان صلح را در کتاب «صلح الحسن» تالیف شیخ راضى آل یاسین (ط 2، منشورات دارالکتب العراقیه فى الکاظمیه) ص 259-261 مطالعه فرمایید.
(4). این پیشگویى با اندکى اختلاف در الفاظ، در کتب و مآخذ یاد شده در زیر، از آن حضرت نقل شده است:
تذکره الخواص، ص 194؛ اسدالغابه، ج 2، ص 12؛ نورالابصار، ص 121؛ الفصول المهمه، ابن صباغ مالکى، ص 158؛ الاصابه، ج 1، ص 330؛ کشف الغمه، ترجمه فارسى، ج 2، ص 98؛ تهذیب التهذیب، ج 2، ص 298؛ الصواعق المحرقه، ص 82؛ البدایه و النهایه، ج 8، ص 36؛ الاستیعاب، (در حاشیه الاصابه) ج 1، ص 369؛ حلیه الاولیأ، ج 2، ص 35؛ اسعاف الراغبین (در حاشیه نور الابصار)؛ مسند احمد حنبل، ج 5، ص 38 و 44؛ عمده الطالب، ص 65؛ الطبقات الکبرى عبدالوهاب شعرانى، ج 1، ص 26؛ انساب الاشراف، ج 3، ص 42.
(5). گردآوری از کتاب: سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، موسسه امام صادق(علیه السلام)، قم، 1390 ش، چاپ بیست و سوم، ص 112.
