روایاتی درباره صدقه
صدقه در احادیث
فضیلت صدقه
امام صادق علیه السلام :
لَمّا اُنزِلَت آیَةُ الزَّکاةِ «خُذْ مِنْ أمْوالِهِم صَدَقَةً تُطَهِّرُهم و تُزَکِّیهِم بِها » (توبة : ۱۰۳) و اُنزِلَت فی شَهرِ رَمَضانَ، فَأمَرَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله مُنادِیَهُ فَنادى فِی الناسِ : إنّ اللّه َ فَرَضَ علَیکُمُ الزَّکاةَ کَما فَرَضَ علَیکُمُ الصَّلاةَ .
چون آیه زکات «از اموال آنان صدقه اى بگیر تا بدان وسیله آنها را پاک و پاکیزه گردانى» در ماه رمضان نازل شد ، رسول خدا صلى الله علیه و آله به جارچى خود فرمود تا در میان مردم جار زند که : خداوند زکات را نیز ، همچون نماز بر شما واجب فرمود .
( الکافی : ۳/۴۹۷/۲ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أرضُ القِیامَةِ نارٌ، ما خَلا ظِلَّ المؤمِنِ فإنَّ صَدَقَتَهُ تُظِلُّهُ .
زمین قیامت [یکپارچه ]آتش است به جز سایه مؤمن؛ زیرا صدقه اش بر او سایه مى افکند .
( الکافی : ۴ / ۳ / ۶ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إنّ الصَّدَقَةَ لَتُطفِئُ عن أهلِها حَرَّ القُبورِ، و إنّما یَسـتَظِلُّ المُؤمِنُ یَومَ القِیامَةِ فی ظِلِّ صَدَقَتِهِ .
صدقه ، گرماى گورها را از صدقه دهنده دور مى کند و روز قیامت، مؤمن در سایه صدقه خود پناه مى گیرد .
( کنز العمّال : ۱۵۹۹۶)
کُلُّ امرِئٍ فی ظِلِّ صَدَقَتِهِ حتّى یُقضى بَینَ الناسِ
[روز قیامت] هر کسى در سایه صدقه خود است تا آنگاه که میان مردم داورى شود .
( کنز العمّال : ۱۶۰۶۸ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إنَ الصَّدَقَةَ لتُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ .
صدقه ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند .
( کنز العمّال : ۱۶۱۱۴ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ لَیَضحَکُ إلى الرجُلِ إذا مَدَّ یَدَهُ فی الصَّدَقةِ، و مَن ضَحِکَ اللّه ُ إلَیهِ غَفَرَ لَهُ .
هرگاه انسان دست خود را به دادن صدقه دراز کند ، خداوند عزّ و جلّ به رویش لبخند مى زند و هر که خدا بر او لبخند زند ، آمرزیده است .
( کنز العمّال : ۱۶۱۶۶)
امام على علیه السلام :
الصَّدقَةُ جُنَّةٌ مِن النارِ .
صدقه ، سپرى در برابر آتش است .
( وسائل الشیعة : ۶/۲۵۸/۱۷ )
خَلَّتانِ لا اُحِبُّ أن یُشارِکَنی فیهِما أحَدٌ : وُضُوئی فإنّهُ مِن صَلاتِی، و صَدَقَتی فإنّها مِن یَدِی إلى یَدِ السائلِ؛ فإنّها تَقَعُ فی یَدِ الرحمنِ .
دو چیز است که دوست ندارم کسى در آنها با من شریک شود : وضویم ، زیرا جزء نماز من است و صدقه ام، که باید از دست من به دست سائل برسد ؛ زیرا صدقه در دست خداى رحمان قرار مى گیرد .
( بحار الأنوار : ۸۰/۳۲۹/۲ )
امام صادق علیه السلام :
إنّ اللّه َ تبارَکَ و تعالى یقولُ : ما مِن شَیءٍ إلاّ و قد وَکَّلتُ مَن یَقبِضُهُ غَیرِی، إلاّ الصَّدَقةَ؛ فإنّی أتَلَقَّفُها بِیَدِی تَلَقُّـفا .
خداوند تبارک و تعالى مى فرماید : هیچ چیزى نیست مگر این که کسى را مأمور گرفتن آن کرده ام بجز صدقه که آن را با دست خودم مى قاپم .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۴/۶۸ )
پاداش صدقه
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
اِتَّقُوا النارَ و لَو بِشِقِّ التَّمرَةِ؛ فإنّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ یُربِیها لِصاحِبِها کما یُرْبی أحَدُکُم فِلْوَهُ أو فَصِیلَهُ؛ حتّى یُوَفِّیَهُ إیّاها یَومَ القِیامَةِ، حتّى یکونَ أعظَمَ مِن الجَبَلِ العَظیمِ .
خود را از آتش نگه دارید هر چند با یک نصف خرما باشد ؛ زیرا همان طور که یکى از شما کُرّه اسب یا بچه شتر خود را مى پروراند ، خداوند عزّ و جلّ نیز آن نصفِ خرما را براى صاحبش مى پروراند و در روز قیامت آن را که بزرگتر از یک کوه عظیم شده است ، به او مى دهد .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۲/۲۹ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إنَّ اللّه َ لَیُربِی لأِحَدِکُم التَّمرَةَ و اللُّقمَةَ ، کما یُرْبِی أحَدُکُم فِلوَهُ أو فَصِیلَهُ؛ حتّى تَکونَ مِثلَ اُحُدٍ .
همان گونه که فردى از شما کُرّه اسب یا بچّه شتر خود را مى پروراند ، خداوند نیز یک دانه خرما یا لقمه نان [صدقه] را مى پروراند چندان که به اندازه کوه اُحُد مى شود .
( کنز العمّال : ۱۶۰۰۲ )
امام صادق علیه السلام : خداوند متعال فرمود :
إنَّ مِن عِبادِی مَن یَتَصَدَّقُ بِشِقِّ تَمرَةٍ، فَاُربِیها لَهُ کَما یُرْبی أحَدُکُم فِلْوَهُ، حتّى أجعَلَها لَهُ مِثلَ جَبَلِ اُحُدٍ .
بعضى از بندگان من نصف خرمایى را صدقه مى دهند و من ، همچنان که یکى از شما کُرّه اسب خود را مى پروراند ، آن نصفِ خرما را براى او مى پرورانم، تا جایى که آن را به بزرگى کوه اُحُد مى گردانم .
( الأمالی للطوسی : ۱۲۵/۱۹۵)
صدقه و دفع بلا
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
الصَّدَقةُ تَدفَعُ البَلاءَ، و هِی أنجَحُ دَواءٍ، و تَدفَعُ القَضاءَ و قد اُبرِمَ إبراما، و لا یَذهَبُ بالأدواءِ إلاّ الدعاءُ و الصَّدَقةُ .
صدقه ، بلا را دفع مى کند و مؤثرترین داروست ؛ صدقه ، قضاى حتمى را دفع مى کند و چیزى جز دعا و صدقه درد و بیماریها را از بین نبرد .
(بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۷/۷۱ )
بحار الأنوار :
عن رسولِ اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ لا إلهَ إلاّ هُو لَیَدفَعُ بِالصَّدَقَةِ الدّاءَ، و الدُّبَیْلَةَ، و الحَرَقَ، و الغَرَقَ، و الهَدمَ، و الجُنونَ ـ فَعَدَّ صلى الله علیه و آله سَبعینَ بابا مِنَ الشَّـرِّ ـ
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود : خداى یکتا درد و توده معده و آتش سوزى و غرق شدن و ویرانى و دیوانگى را با صدقه دفع مى کند . ـ رسول خدا صلى الله علیه و آله هفتاد بلا را برشمرد.
( بحار الأنوار : ۶۲/۲۶۹/۶۱ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
الصَّدَقَةُ تَمنَعُ سَبعینَ نَوعا مِن أنواعِ البَلاءِ، أهوَنُها الجُذامُ و البَرَصُ .
صدقه ، هفتاد نوع بلا را دفع مى کند که ساده ترین آنها جذام و پیسى است .
( کنز العمّال : ۱۵۹۸۲ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
الصَّدَقةُ تَسُدُّ سَبعِینَ بابا مِن الشَّرِّ .
صدقه ، هفتاد دَرِ بلا را مى بندد .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۲/۶۴ )
جلوگیرى صدقه از مرگهاى دل خراش
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
الصَّدقَةُ تَمنَعُ مِیتَةَ السُّوءِ .
صدقه، از مردنِ بد و دل خراش جلوگیرى مى کند .
( بحار الأنوار : ۹۶/ ۱۲۴/۳۵ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
الصَّدَقَةُ تَدفَعُ مِیتَةَ السُّوءِ .
صدقه، مردن بد را دفع مى کند .
( الکافی : ۴/۲/۱ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إن اللّه َ لَیَدرَأُ بِالصَّدَقَةِ سَبعینَ مِیتةً مِنَ السُّوءِ .
خداوند ، با صدقه هفتاد نوع مُردن دل خراش را [از انسان] دور مى کند .
( بحار الأنوار : ۶۲/۲۶۹/۶۳ )
تَصَدَّقُوا و داوُوا مَرضاکُم بالصَّدَقَةِ؛ فإنَّ الصَّدَقةَ تَدفَعُ عنِ الأعراضِ و الأمراضِ، و هِیَ زیادَةٌ فی أعمارِکُم و حَسَناتِکُم
صدقه بدهید و بیماران خود را با صدقه درمان کنید ؛ زیرا صدقه از پیشامدهاى ناگوار و بیماریها جلوگیرى مى کند و بر عمر و حسنات شما مى افزاید .
( کنز العمّال : ۱۶۱۱۳)
امام باقر علیه السلام :
إنّ الصَّدَقَةَ لَتَدفَعُ سَبعینَ عِلَّةً مِن بَلایا الدنیا مَعَ مِیتَةِ السُّوءِ؛ إنَّ صاحِبَها لا یَموتُ مِیتةَ سُوءٍ أبدا .
صدقه ، هفتاد بلا از بلایاى دنیوى و مردن بد و دل خراش را دفع مى کند . صدقه دهنده هرگز به مرگ دل خراش نمى میرد .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۵/۶۸)
امام باقر علیه السلام :
البِرُّ و الصَّدَقَةُ یَنفِیانِ الفَقرَ، و یَزِیدانِ فی العُمرِ، و یَدفَعانِ عن صاحِبِهِما سَبعینَ مِیتَةَ سُوءٍ
احسان و صدقه ، فقر را مى زدایند و بر عُمر مى افزایند و هفتاد نوع مرگ دل خراش را از صاحب خود دور مى کنند.
( ثواب الأعمال : ۱۶۹/۱۱ )
امام صادق علیه السلام :
مَن تَصَدَّقَ فی یَومٍ أو لَیلةٍ ··· دَفَعَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ عَنهُ الهَدمَ و السَّبُعَ و مِیتَةَ السُّوءِ .
هرکه در روز یا شب صدقه دهد . . . خداوند عزّ و جلّ او را از [ماندن زیر] آوار و [حمله حیوان ]درنده و مردن بد حفظ مى کند .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۴/۳۴ )
درمان بیماران با صدقه
امام على علیه السلام :
الصَّدَقةُ دَواءٌ مُنجِحٌ .
صدقه ، دارویى مؤثر است .
( نهج البلاغة: الحکمة۷ )
امام صادق علیه السلام :
داوُوا مَرضاکُم بِالصَّدَقَةِ .
بیماران خود را با صدقه درمان کنید .
( الکافی : ۴/۳/۵ )
امام صادق علیه السلام :
داوُوا مَرضاکُم بِالصَّدَقَةِ، و ما على أحَدِکُم أن یَتَصَدَّقَ بِقُوتِ یَومِهِ ؟! إنَّ مَلَکَ المَوتِ یُدفَعُ إلَیهِ الصَّکُّ بِقَبضِ رُوحِ العَبدِ، فَیَتَصَدَّقُ فیقالُ لَهُ : رُدَّ علَیهِ الصَّکَّ .
بیمارانتان را با صدقه درمان کنید ، چه مى شود که هر یک از شما قوت روزانه خود را صدقه دهد؟ گاه سندِ قبض روح بنده به فرشته مرگ داده مى شود ، اما آن بنده صدقه مى دهد و در نتیجه ، به آن فرشته گفته مى شود : سند را بر گردان .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۳/۳ )
امام کاظم علیه السلام ـ وقتى مردى از عیالوارى خود و این که همه آنها بیمارند، شِکوه کرد ـ فرمود :
داوُوهُم بِالصَّدَقةِ، فَلَیسَ شَیءٌ أسرَعَ إجابَةً مِنَ الصَّدَقةِ، و لا أجدى مَنفَعةً على المَرِیضِ مِنَ الصَّدَقةِ .
آنها را با صدقه درمان کن ؛ زیرا هیچ چیز زودتر از صدقه به درگاه خدا پذیرفته نمى شود و براى بیمار دارویى سودمندتر از صدقه نیست .
( طبّ الأئمّة لابنی بسطام : ۱۲۳)
صدقه کلید روزى است
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أکثِرُوا مِنَ الصَّدَقَةِ تُرزَقُوا .
زیاد صدقه بدهید تا روزى داده شوید .
( أعلام الدین : ۳۳۳ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إنَّ الصَّدَقَةَ تَزِیدُ صاحِبَها کَثرَةً ، فَتَصَدَّقُوا یَرحَمْکُمُ اللّه ُ .
صدقه بر روزى و دارایى صدقه دهنده مى افزاید ؛ پس ، خدایتان رحمت کناد ، صدقه بدهید .
( الأمالی للطوسی: ۱۴/۱۸)
امام على علیه السلام :
اِستَنزِلُوا الرِّزقَ بِالصَّدَقةِ .
روزى را ، با صدقه فرود آورید .
( بحار الأنوار : ۷۸/۶۸/۱ )
امام على علیه السلام :
إذا أملَقتُم فَتاجِرُوا اللّه َ بِالصَّدَقةِ .
هرگاه نادار شدید ، با صدقه با خدا سودا کنید .
( نهج البلاغة : الحکمة ۲۵۸ )
امام صادق علیه السلام :
إنّی لاَُملِقُ أحیانا، فَاُتاجِرُ اللّه َ بِالصَّدَقةِ .
گاهى اوقات من تنگ دست مى شوم و به وسیله صدقه ، با خدا سودا مى کنم .
( بحار الأنوار : ۷۸/۲۰۶/۵۴ )
امام صادق علیه السلام :
الصَّدَقةُ تَقضِی الدَّینَ و تُخلِفُ بِالبَرَکَةِ .
صدقه دادن قرض را ادا مى کند و برکت بر جاى مى گذارد .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۳۴/۶)
الکافى ـ به نقل از هارون بن عیسى ـ : امام صادق علیه السلام به فرزند خود محمّد فرمود :
یا بُنَیَّ، کَم فَضَلَ مَعَکَ مِن تلکَ النَّفَقَةِ ؟ قالَ : أربَعونَ دِینارا، قالَ : اُخرُجْ فَتَصَدَّقْ بها، قالَ : إنّهُ لَم یَبقَ مَعِی غَیرُها! قالَ : تَصَدَّقْ بها؛ فَإنَّ اللّه َ عزّ و جلّ یُخلِفُها، أ مَا عَلِمتَ أنَّ لِکُلِّ شَیءٍ مِفتاحا و مِفتاحُ الرِّزقِ الصَّدَقةُ؟ فَتَصَدَّقْ بها فَفَعَلَ ، فما لَبِثَ أبُو عبدِ اللّه ِ علیه السلام عَشرَةَ أیّامٍ حتّى جاءَهُ مِن مَوضِعٍ أربَعَةُ آلافِ دِینارٍ .
فرزندم! از آن خرجى، چقدر اضافه آمده است؟ عرض کرد : چهل دینار . فرمود : برو و آنها را صدقه بده . عرض کرد : فقط همین چهل دینار باقى مانده است . حضرت فرمود : آنها را صدقه بده ؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ عوضش را مى دهد . مگر نمى دانى که هر چیزى کلیدى دارد و کلید روزى، صدقه دادن است ، پس آن چهل دینار را صدقه بده محمّد چنین کرد ، و ده روز بیشتر بر ابو عبد اللّه (امام صادق) علیه السلام نگذشت که از جایى چهار هزار دینار به ایشان رسید .
( الکافی : ۴ / ۹ / ۳ )
هر کار نیکى صدقه است
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
کُلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ .
هر کار نیکى ، صدقه است .
( الخصال : ۱۳۴/۱۴۵ . )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
کلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ إلى غَنِیٍّ أو فَقیرٍ .
هر احسانى، به توانگر یا به تهیدست ، صدقه است .
( الأمالی للطوسی : ۴۵۸/۱۰۲۳ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
کُلُّ مَعروفٍ صَدَقةٌ، و ما وَقَى بهِ المَرءُ عِرضَهُ کُتِبَ لَهُ بهِ صَدَقةٌ .
هر کار نیکى صدقه است، و هر کارى که انسان به وسیله آن آبرویش را حفظ کند، براى او صدقه نوشته مى شود .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۸۲/۲۹ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
تَصَدَّقُوا على أخِیکُم بِعِلمٍ یُرشِدُهُ و رَأیٍ یُسَدِّدُهُ
با علمى که برادر شما را ارشاد و نظرى که او را راهنمایى مى کند ، به وى صدقه دهید .
( بحار الأنوار : ۷۵/۱۰۵/۴۰)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
الکَلِمَةُ الطَّیِّبَةُ صَدَقةٌ، و کُلُّ خُطوَةٍ تَخطُوها إلى الصلاةِ صَدَقةٌ .
سخن نیکو و پاکیزه صدقه است، و هر گامى که به سوىِ نماز برمى دارى صدقه است .
( بحار الأنوار : ۸۳/۳۶۹/۳۰ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إسماعُ الأصَمِّ صَدَقَةٌ .
فهماندن سخن به ناشنوا ، صدقه است .
( کنز العمّال : ۱۶۳۰۳ )
تَبَسُّمُکَ فی وَجهِ أخیکَ صَدَقةٌ ، و أمرُکَ بِالمَعروفِ صَدَقةٌ، و نَهیُکَ عنِ المُنکَرِ صَدَقةٌ، و إرشادُکَ الرَّجُلَ فی أرضِ الضَّلالِ لکَ صَدَقةٌ، و إماطَتُکَ الحَجَرَ و الشَّوکَ و العَظمَ عنِ الطَّریقِ لکَ صَدَقةٌ، و إفراغُکَ مِن دَلوِکَ فی دَلوِ أخیک صَدَقةٌ .
لبخند زدن تو به روى برادرت صدقه است ، امر به معروف تو صدقه است ، نهى از منکر تو صدقه است و نشان دادن راه به کسى که راه بلد نیست صدقه است ، برداشتن سنگ و خار و استخوان از سر راه صدقه است ، و خالى کردن آب از دلو خود به دلو برادرت صدقه است .
( 7.کنز العمّال : ۱۶۳۰۵ . )
بحار الأنوار : روایت شده که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود :
إنَّ على کُلِّ مُسلمٍ فی کلِّ یَومٍ صَدَقةً، قیلَ : مَن یُطِیقُ ذلکَ؟ قالَ صلى الله علیه و آله : إماطَتُکَ الأذى عنِ الطَّریقِ صَدَقةٌ، و إرشادُکَ الرَّجُلَ إلى الطَّریقِ صَدَقةٌ، و عِیادَتُکَ المَریضَ صَدَقةٌ، و أمرُکَ بالمَعروفِ صَدَقةٌ، و نَهیُکَ عنِ المُنکَرِ صَدَقةٌ، و رَدُّکَ السَّلامَ صَدَقَةٌ .
بر هر مسلمانى است که هر روز صدقه بدهد . عرض شد : چه کسى توان این کار را دارد؟ حضرت فرمود : برداشتن چیزهاى آسیب رسان از سر راه صدقه است ؛ نشان دادن راه به کسى صدقه است ، عیادت از بیمار صدقه است ، امر به معروف صدقه است ، نهى از منکر صدقه است و سلام را جواب دادن صدقه است .
( بحار الأنوار:۷۵/۵۰/۴)
امام صادق علیه السلام :
صَدَقةٌ یُحِبُّها اللّه ُ : إصلاحٌ بینَ الناسِ إذا تَفاسَدُوا، و تَقارُبٌ بَینَهِم إذا تَباعَدُوا .
صدقه اى که خدا آن را دوست دارد عبارت است از : اصلاح میان مردم هرگاه رابطه شان تیره شد، و نزدیک کردن آنها به یکدیگر هرگاه از هم دور شدند .
( الکافی : ۲/۲۰۹/۱ )
امام صادق علیه السلام :
إسماعُ الأصَمِّ مِن غَیرِ تَضَجُّرٍ صَدَقةٌ هَنِیئَةٌ .
فهماندن سخن به ناشنوا ، بى آن که از این کار اظهار ناراحتى کنى ، صدقه اى گواراست .
( بحار الأنوار: ۷۴/۳۸۸/۱ )
امام صادق علیه السلام :
کانَ علیُّ بنُ الحسینِ علیهما السلام إذا أصبَحَ خَرَجَ غادِیا فی طَلَبِ الرِّزقِ، فقیلَ لَهُ : یا بنَ رسولِ اللّه ِ ، أینَ تَذهَبُ ؟ فقالَ : أتَصَدَّقُ لِعِیالی ، قیلَ لَهُ : أ تَتَصَدَّقُ ؟ قال : مَن طَلَبَ الحَلالَ فهُو مِن اللّه ِ عَزَّ و جلَّ صَدَقةٌ علَیهِ .
على بن الحسین علیهما السلام صبح که مى شد در طلب روزى بیرون مى رفت . به آن حضرت عرض شد : یا بن رسول اللّه ! کجا مى روى؟ فرمود : مى روم براى خانواده ام صدقه بیاورم . عرض شد : آیا شما نیز صدقه مى گیرید؟ فرمود : هر که در طلب روزى حلال بر آید ، آن روزى ، صدقه اى است از جانب خداوند عزّ و جلّ به او .
( الکافی : ۴ / ۱۲ / ۱۱)
خوددارى از بدى، صدقه است
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
تَرکُ الشَّرِّ صَدَقةٌ .
خوددارى از بدى ، صدقه است .
( بحار الأنوار : ۷۷/۱۶۰/۱۶۸ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
کُفَّ شَرَّکَ عنِ الناسِ؛ فإنّها صَدَقةٌ مِنکَ على نفسِکَ .
به مردم شرّ مرسان ؛ زیرا این کار صدقه اى است که براى خودت مى دهى .
( کنز العمّال : ۱۶۳۰۶ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أمسِکْ لِسانَکَ؛ فإنّها صَدَقةٌ تَصَدَّقُ بها على نَفسِکَ .
زبانت را نگه دار ؛ زیرا این کار صدقه اى است که براى خودت مى دهى .
( الکافی : ۲/۱۱۴/۷ )
کنز العمّال ـ به نقل از ابو موسى ـ : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود :
على کُلِّ مسلمٍ صَدَقةٌ، قالَ : أ فَرَأیتَ إن لم یَجِدْ ؟ قال : یَعتَمِلُ بیَدِهِ فَیَنفَعُ نفسَهُ و یَتَصَدَّقُ. قالَ : أ فَرَأیتَ إن لم یَستَطِعْ ؟ قالَ : فَیُعِینُ ذا الحاجَةِ المَلهوفَ، قالَ: أ رأیتَ إن لَم یَفعَلْ؟ قالَ : یَأمُرُ بالخَیرِ، قالَ : أ رأیتَ إن لَم یَفعَلْ؟ قالَ: یُمسِکُ عنِ الشَّرِّ فإنّهُ لَهُ صَدَقةٌ .
بر هر مسلمانى است که صدقه بدهد . ابو موسى عرض کرد : اگر چیزى نداشت چه؟ فرمود : با دست خود کار کند و از دسترنجش هم خودش استفاده کند و هم صدقه دهد . عرض کرد : اگر نتوانست کار کند چه؟ فرمود : به نیازمندِ غمزده یارى رساند . عرض کرد : اگر این کار را نکرد چه؟ فرمود : به کارهاى خوب فرمان دهد . عرض کرد : اگر این کار را هم نکرد چه؟ فرمود : از بدى خوددارى کند ، که براى او این خوددارى نمودن صدقه است .
( کنز العمّال : ۱۶۳۰۷)
برترین صدقه
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در پاسخ به سؤال از برترین صدقه ـ فرمود :
أن تَصَدَّقَ و أنتَ صَحیحٌ شَحیحٌ، تَأمُلُ البَقاءَ و تَخافُ الفَقرَ، و لا تُمهِلْ حتّى إذا بَلَغَتِ الحُلقومَ قُلتَ : لِفُلانٍ کذا و لفُلانٍ کذا، ألاَ و قَد کانَ لِفُلانٍ .
این که وقتى سالم و تنگ چشم هستى، [ یعنى ] به زندگى امیدوارى و مى ترسى به فقر دچار شوى ، صدقه بدهى و نگذارى تا وقتى که جانت به لب رسید ( در آستانه مرگ قرار گرفتى) بگویى : این قدر، مال فلان باشد و آن قدر، مال بهمان . چون در آن هنگام [خواهى نخواهى ]مال دیگرى خواهد بود .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۸/۱۳ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در پاسخ به سؤال از برترین صدقه ـ فرمود :
جُهدٌ مِن مُقِلٍّ إلى فَقیرٍ فی سِرٍّ .
آن چه شخص تنگ دست در توان دارد و در نهان به نیازمندى مى دهد .
( بحار الأنوار : ۷۷/۷۰/۱ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أفضَلُ الناسِ رَجُلٌ یُعطِی جُهدَهُ .
برترین مردم کسى است که هر چه در توان دارد عطا مى کند .
( کنز العمّال : ۱۶۰۸۴ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أفضَلُ الصَّدَقةِ سِرٌّ إلى فَقیرٍ و جُهدٌ مِن مُقِلٍّ .
برترین صدقه ، صدقه نهانى دادن به فقیر است و ایثار تنگ دست .
( کنز العمّال : ۱۶۲۵۰ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إنَّ أفضَلَ الصَّدَقةِ صَدَقةُ اللِّسانِ، تَحقُنُ بهِ الدِّماءَ، و تَدفَعُ بهِ الکَریهَةَ، و تَجُرُّ المَنفَعةَ إلى أخیکَ المُسلِمِ .
برترین صدقه ، صدقه زبان است که با آن از ریختن خونها جلوگیرى کنى و پیشامد ناخوشایند را دفع کنى و به برادر مسلمانت سودى برسانى .
( قصص الأنبیاء : ۱۸۸/۲۳۵ )
کنز العمال ـ به نقل از سمرة ـ : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
أفضَلُ الصَّدَقةِ اللِّسانِ، فَقیلَ : یا رسولَ اللّه ِ ، و ما صَدَقةُ اللِّسانِ؟ قالَ : الشَّفاعَةُ، تَفُکُّ بها الأسیرَ، و تَحقُنُ بها الدمَ، و تَجُرُّ بها المَعروفَ و الإحسان إلى أخیکَ، و تَدفَعُ بها الکَریهَةَ
برترین[صدقه]،صدقه زبان است . عرض شد: یا رسول اللّه ! صدقه زبان چیست؟ فرمود : میانجیگرى کردن تا با آن اسیرى را آزاد کنى و خونى را از به ناحق ریختن حفظ کنى و به برادرت خوبیى برسانى و پیشامد ناگوارى را دفع نمایى .
( کنز العمال : ۱۶۳۶۰ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
ما مِن صَدَقةٍ أفضلَ مِن قَولِ الحَقِّ
هیچ صدقه اى برتر از گفتنِ حق نیست .
( کنز العمّال : ۱۶۳۲۴ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أفضَلُ الصَّدَقةِ أن یَتَعَلَّمَ المَرءُ المُسلمُ عِلما ثُمّ یُعَلِّمَهُ أخاهُ المُسلِمَ .
برترین صدقه این است که شخص مسلمان علمى بیاموزد و سپس آن را به برادر مسلمان خود یاد دهد .
( کنز العمّال : ۱۶۳۵۷)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أفضَلُ الصَّدَقةِ حِفظُ اللِّسانِ .
برترین صدقه ، نگهداشتن زبان است .
( کنز العمّال : ۱۶۳۶۱ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
وَ الذی نفسِی بِیَدِهِ ما أنفَقَ الناسُ مِن نَفقَةٍ أحَبَّ مِن قَولِ الخَیرِ
سوگند به خدایى که جانم در دست اوست ، مردم هیچ انفاقى نکردند که دوست داشتنى تر از گفتار نیک باشد .
( المحاسن : ۱/۷۸/۴۱)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در پاسخ به پرسش از برترین صدقه ـ فرمود :
على ذِی الرَّحِمِ الکاشِحِ .
صدقه اى که به خویشاوند کینه ورز داده شود .
( ثواب الأعمال : ۱۷۱/۱۸ . )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أفضَلُ الصَّدَقةِ على الأسِیرِ المُخضَرِّ عَیناهُ مِنَ الجُوعِ .
بهترین صدقه ، صدقه اى است که به اسیرى که چشمانش از گرسنگى تیره و تار شده ، داده شود .
( بحار الأنوار : ۷۴/۳۶۹/۶۰ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أفضَلُ الصَّدَقةِ ظِلُّ فُسطاطٍ فی سَبیلِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .
بهترین صدقه ، سایه خیمه اى است که در جهاد براى خدا بر پا مى شود .
( کنز العمّال : ۱۶۳۶۲)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أفضَلُ الصَّدَقةِ فی رَمَضانَ
برترین صدقه ، صدقه اى که در ماه رمضان داده شود .
( کنز العمّال : ۱۶۲۴۹ )
امام باقر یا امام صادق علیهما السلام ـ در پاسخ به سؤال از برترین صدقه ـ فرمود :
جُهدُ المُقِلِّ، أ ما سَمِعتَ قولَ اللّه ِ عَزَّ و جـلَّ: «و یُؤْثِرُونَ على أنفُسِهِم و لَـو کـانَ بِهِـم خَصاصَةٌ» تَرى هاهُنا فَضلاً ؟! .
آنچه تنگ دست در توان دارد و مى بخشد ؛ نشنیده اى این سخن خداى عزّ و جلّ را که: «و دیگران را بر خویشتن ترجیح دهند ، هر چند خود نیازمندند»؟ آیا در زمینه صدقه برتر از این به نظرت مى آید؟!
( الحشر : ۹ - بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۹/۱۵)
امام صادق علیه السلام :
إنّ صاحِبَ الکثیرِ یَهونُ علَیهِ ذلکَ، و قد مَدَحَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ صاحِبَ القَلیلِ فقالَ : «و یُؤْثِرُونَ على أنْفُسِهِم و لَـو کـانَ بِهِـم خَصاصَةٌ» .
صدقه دادن براى توانگر آسان است ، اما خداوند عزّ و جلّ کسى را که اندک مالى دارد [و همان را ایثار مى کند] ستوده و فرموده است : «و دیگران را بر خود بر مى گزینند هرچند خود نیازمندند» .
( الخصال : ۹۷/۴۲ )
امام صادق علیه السلام :
أفضَلُ الصَّدَقةِ إبرادُ الکَبِدِ الحَرّى .
بهترین صدقه ، خنک کردن جگر تفتیده است .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۲/۸)
امام کاظم علیه السلام :
عَونُکَ لِلضَّعیفِ مِن أفضَلِ الصَّدَقةِ
کمک تو به ناتوان ، از بهترین صدقه هاست .
( تحف العقول : ۴۱۴)
حقّ تقدّم خویشاوندان در صدقه
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
لا صَدَقَةَ و ذُو رَحِمٍ مُحتاجٌ .
تا زمانى که خویشاوندِ نیازمند هست ، به کسى دیگر نباید صدقه داد .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۴۷/۲۴ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إنَّ الصَّدَقةَ على ذِی القَرابَةِ یُضَعَّفُ أجرُها مَرَّتَینِ .
صدقه دادن به خویشاوند ، اجرش دو چندان است .
( کنز العمّال : ۱۶۲۲۶)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أفضَلُ الصَّدقَةِ على اُختِکَ أو ابنَتِکَ، و هِی مَردُودَةٌ علَیکَ لَیسَ لَها کاسِبٌ غَیرُکَ .
برترین صدقه آن است که به خواهرت یا دخترت بدهى . این صدقه به خودت برمى گردد و جز تو کسى دریافت کننده آن نیست .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۸۱/۲۷ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
صَدَقةُ ذِی الرَّحِمِ على ذِی الرَّحِمِ صَدَقةٌ و صِلَةٌ .
صدقه دادنِ خویشاوند به خویشاوند ، هم صدقه است وهم صله رحم .
( الجامع الصغیر : ۲/۹۴/۴۹۹۴ )
امام حسین علیه السلام : از رسول خدا صلى الله علیه و آله شنیدم که مى فرماید :
سَمِعتُ رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یقولُ : اِبدَأْ بِمَن تَعُولُ : اُمَّکَ و أباکَ و اُختَکَ و أخاکَ ، ثُمّ أدناکَ فَأدناکَ .
از خانواده ات شروع کن : مادرت ، پدرت ، خواهرت و برادرت ؛ سپس به کسانى که در مرتبه بعد و بعدتر قرار دارند [صدقه بده] .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۴۷/۲۴ )
فضیلت و آثار صدقه نهانى
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
صَدَقةُ السِّرِّ تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ .
صدقه پنهانى ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند .
( مکارم الأخلاق : ۱/۲۹۶/۹۲۵)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
سَـبعَةٌ فی ظِلِّ عَرشِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ یَومَ لا ظِلَّ إلاّ ظِلُّهُ : ··· رجُلٌ تَصَدَّقَ بِیَمِینِهِ فَأخفاهُ عن شِمالِهِ .
آن روز که هیچ سایه اى جز سایه عرش خدا نیست ، هفت نفر در سایه عرش اویند : ··· مردى که با دست راستش صدقه دهد و آن را از دست چپ خود مخفى بدارد .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۷/۵)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أکثِرْ مِن صَدَقةِ السِّرِّ؛ فإنّها تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ جَلَّ جَلالُهُ .
صدقه پنهانى ، زیاد بده ؛ زیرا صدقه پنهانى خشم خداوند ، جلّ جلاله ، را فرو مى نشاند .
( بحار الأنوار:۹۶/۱۷۶/۴)
امام على علیه السلام :
الصَّدَقةُ فی السِّرِّ مِن أفضَلِ البِرِّ .
صدقه نهانى ، از بهترین نیکى هاست .
( غرر الحکم : ۱۵۱۸)
امام على علیه السلام :
أفضَلُ ما تَوَسَّلَ بهِ المُتَوَسِّلُونَ الإیمانُ باللّه ِ ··· و صَدَقةُ السِّرِّ؛ فإنّها تُذهِبُ الخَطِیئةَ و تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ .
بهترین وسیله اى که متوسّلان به آن چنگ مى زنند ، ایمان به خداست . . . و صدقه نهانى ؛ زیرا صدقه نهانى گناه را مى برد و خشم پروردگار را فرو مى نشاند .
( الأمالی للطوسی : ۲۱۶/۳۸۰ )
امام زین العابدین علیه السلام :
و حَقُّ الصَّدَقةِ أن تَعلَمَ أنّها ذُخرُکَ عندَ رَبِّک عَزَّ و جلَّ، و وَدِیعَتُکَ التی لا تَحتاجُ إلى الإشهادِ علَیها، و کنتَ بما تَستَودِعُهُ سِرّا أوثَقَ مِنکَ بما تَستَودِعُهُ عَلانِیَةً، و تَعلَمَ أنّها تَدفَعُ البَلایا و الأسقامَ عنکَ فی الدنیا، و تَدفَعُ عنکَ النارَ فی الآخِرَةِ .
حقّ صدقه این است که بدانى آن اندوخته تو نزد پروردگار عزّ و جلّ توست و سپرده اى است که نیازى به شاهد گرفتن بر آن نیست و اطمینانت به سپرده اى که نهانى به ودیعه مى گذارى، بیشتر از چیزى باشد که آشکارا مى سپارى، و این که بدانى صدقه در دنیا، بلاها و بیماریها را از تو مى گرداند و در آخرت، آتش دوزخ را .
( بحار الأنوار : ۷۴/۴/۱)
امام صادق علیه السلام :
لا تَتَصَدَّقْ على أعیُنِ الناسِ لِیُزَکُّوکَ؛ فإنّکَ إن فَعَلتَ ذلکَ فَقَدِ استَوفَیتَ أجرَکَ، و لکنْ إذا أعطَیتَ بِیَمِینِکَ فلا تُطلِعْ علَیها شِمالَکَ؛ فإنَّ الذی تَتَصَدَّقُ لَهُ سِرّا یَجزِیکَ عَلانِیَةً .
جلو چشم مردم صدقه نده تا تو را ستایش کنند ؛ زیرا اگر چنین کنى هر آینه پاداش خود را گرفته اى ؛ بلکه اگر با دست راستت صدقه دادى دست چپت خبردار نشود ؛ زیرا آن کسى که به خاطر او پنهانى صدقه مى دهى ، پاداش تو را آشکارا خواهد داد .
( بحار الأنوار : ۷۸/۲۸۴/۱ )
امام صادق علیه السلام :
الصَّدَقةُ و اللّه ِ فی السِّرِّ أفضَلُ مِنَ الصَّدَقةِ فی العَلانِیَةِ، و کذلکَ و اللّه ِ العِبادَةُ فی السِّرِّ أفضَلُ مِنها فی العَلانِیَةِ .
به خدا سوگند ، صدقه نهانى برتر از صدقه آشکار است و نیز به خدا سوگند ، که عبادت نهانى برتر از عبادت آشکار است .
( الکافی : ۴/۸/۲)
اهل بیت علیهم السلام و صدقه نهانى
امام باقر علیه السلام ـ درباره امام زین العابدین علیه السلام ـ فرمود :
إنّهُ کانَ یَخرُجُ فی اللَّیلةِ الظَّلماءِ، فَیَحمِلُ الجِرابَ على ظَهرِهِ حتّى یَأتِیَ بابا بابا، فَیَقرَعَهُ ثمّ یُناوِلَ مَن کانَ یَخرُجُ إلَیهِ، و کانَ یُغَطِّی وَجهَهُ إذا ناوَلَ فَقیرا لِئلاّ یَعرِفَهُ
آن حضرت در دل شب تار از خانه بیرون مى رفت و انبان را بر پشت خود حمل مى کرد و به در یکایک خانه ها مى رفت و آنها را مى کوبید و به هر که در را باز مى کرد چیزى مى داد . آن حضرت هرگاه به فقیرى چیزى مى داد ، صورت خود را مى پوشاند که او را نشناسد .
( بحار الأنوار : ۴۶/۸۹/۷۷ )
بحار الأنوار ـ به نقل از محمّد بن اسحاق ـ :
إنّهُ کانَ ناسٌ مِن أهلِ المَدینةِ یَعِیشُونَ لا یَدرُونَ مِن أینَ مَعاشُهُم، فلمّا ماتَ علیُّ بنُ الحسـینِ فَقَدُوا ما کانُوا یُؤتَونَ بهِ باللیلِ .
گروهى از مردم مدینه، گذرانِ زندگى مى کردند، بدون آن که بدانند معاش آنها از کجا مى رسد ؛ وقتى على بن الحسین علیهما السلام در گذشت دیگر از آنچه شبها برایشان بُرده مى شد ، خبرى نشد .
( بحار الأنوار : ۴۶/ ۸۸/۷۷ )
الکافى ـ به نقل از هشام بن سالم ـ :
کانَ أبو عبدِ اللّه ِ علیه السلام إذا أعتَمَ .حدیث و ذَهَبَ مِنَ اللَّیلِ شَطرُهُ أخَذَ جِرابا فیهِ خُبزٌ و لَحمٌ و الدَّراهمُ، فَحَمَلَهُ على عُنُقِهِ ثُمّ ذَهَبَ به إلى أهلِ الحاجَةِ مِن أهلِ المَدینةِ فَقَسَّمَهُ فیهِم و لا یَعرِفُونَهُ، فَلَمّا مَضى أبو عبدِ اللّه ِ علیه السلام فَقَدُوا ذلکَ، فَعَلِمُوا أنّه کانَ أبا عبدِ اللّه ِ علیه السلام .
هوا که تاریک مى شد و پاسى از شب که مى گذشت ، امام صادق علیه السلام انبانى پر از نان و گوشت و پول برمى داشت و آن را بردوش خود مى نهاد و براى نیازمندان مدینه مى برد و در میانشان تقسیم مى کرد و آنها او را نمى شناختند. وقتى حضرت علیه السلام درگذشت ، دیگر از آن کمکها خبرى نشد . در نتیجه ، فهمیدند که آن مرد، امام صادق علیه السلام بوده است.
( الکافی : ۴/۸/۱ )
فضیلت صدقه آشکار و آثار آن
امام على علیه السلام :
إنَّ أفضَلَ ما تَوَسَّلَ بهِ المُتَوَسِّلُونَ إلى اللّه ِ سبحانَهُ و تعالى، الإیمانُ بهِ و برسولِهِ ··· و صَدَقةُ السِّرِّ فإنّها تُکَفِّرُ الخَطیئةَ، و صَدَقةُ العَلانیَةِ فإنّها تَدفَعُ مِیتةَ السَّوءِ .
بهترین وسیله اى که متوسّلان به خداى سبحان و تعالى به آن چنگ مى زنند ایمان به خدا و رسول اوست . . . و صدقه نهانى که گناه را پاک مى کند و صدقه آشکار که جلوى مردن دل خراش را مى گیرد .
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۱۰ )
الکافى ـ به نقل از ابن بکیر از مردى ـ : امام باقر علیه السلام درباره آیه «اگر صدقات را آشکارا دهید ، کار خوبى است» فرمود :
یَعنِی الزَّکاةَ المَفروضَةَ،قالَ:قلتُ: «إنْ تُخْفُوها و تُؤْتُوه الفُقَراءَ» قالَ : یَعنِی النافِلَةَ، إنّهُم کانوا یَستَحِبُّونَ إظهارَ الفَرائضِ و کِتمانَ النَّوافِلِ
منظور زکات واجب است . راوى مى گوید : عرض کردم : مراد از «اگر آنها را نهانى دهید و به فقرا پردازید» چیست؟ حضرت فرمود : منظور زکات مستحبّى است . آنها انجام دادن آشکار فرایض و به جا آوردن پنهانى نوافل را دوست مى داشتند .
( البقرة : ۲۷۱ -الکافی : ۴/۶۰/۱)
امام صادق علیه السلام :
صَدَقةُ العَلانِیَةِ تَدفَعُ سَبعینَ نَوعا مِن البَلاءِ .
صدقه آشکار ، هفتاد نوع بلا را دفع مى کند .
( ثواب الأعمال : ۱۷۲/۱ )
فضیلت صدقه شبانه و روزانه و آثار آن
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إذا أصبَحتَ فَتَصَدَّقْ بصَدقَةٍ تُذهِبُ عنکَ نَحَسَ ذلکَ الیَومِ، و إذا أمسَیتَ فَتَصَدَّقْ بصَدقَةٍ تُذهِبُ عنکَ نَحَسَ تلکَ اللیلةِ .
چون روز خود را آغاز کردى ، صدقه اى بده، تا شومى آن روز را از تو دور گرداند و چون شب شد صدقه اى بده، تا نحوست آن شب را از تو بِبَرد .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۷۶/۳ )
امام صادق علیه السلام :
إنّ صَدَقَةَ اللیلِ تُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ، و تَمحُو الذَّنبَ العَظیمَ، و تُهَوِّنُ الحِسابَ، و صَدَقةَ النَّهارِ تُثمِرُ المالَ، و تَزِیدُ فی العُمرِ .
صدقه شبانه ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند و گناه بزرگ را پاک مى کند و حساب را آسان مى گرداند، و صدقه روزانه، مال و ثروت را به بار مى نشاند و عمر را زیاد مى کند .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۵/۳۹ )
امام صادق علیه السلام :
إنَّ صَدقَةَ النهارِ تَمِیثُ الخَطیئةَ کما یَمِیثُ الماءُ المِلحَ، و إنّ صَدقَةَ اللیلِ تُطفِئُ غَضَبَ الربِّ جَلَّ جلالُهُ
صدقه روزانه، گناه را آب مى کند ، همچنان که آب، نمک را، و صدقه شبانه خشم پروردگار جل جلاله، را فرو مى نشاند .
( الأمالی للصدوق : ۴۴۹/۶۰۷ )
الدرّ المنثور به نقل از ابن عبّاس ـ درباره آیه «کسانى که اموال خود را در شب و روز نهانى و آشکارا انفاق مى کنند . . .» ـ :
نَزَلَت فی عَلِیِّ بنِ أبی طالبٍ ، کانَت لَهُ أربَعةُ دراهِمَ فَأنفَقَ بِاللیلِ دِرهَما و بِالنهارِ دِرهَما، و سِرّا دِرهَما و عَلانِیَةً دِرهَما .
این آیه درباره على بن ابى طالب علیه السلام نازل شد . آن حضرت چهار درهم در اختیار داشت ، یک درهم را شب انفاق کرد ، یکى را روز ، یکى را پنهانى و یکى را آشکارا .
( الدرّ المنثور : ۲/۱۰۰ - آل عمران : ۱۳۴)
مرز صدقه
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
المُعتَدی فی الصَّدقةِ کَمانِعِها .
کسى که در صدقه دادن از حد بگذراند ، مانند کسى است که صدقه ندهد .
( کنز العمّال : ۱۶۲۴۶)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در سفارش به على علیه السلام ـ فرمود :
أمّا الصَّدَقةُ فَجُهدَکَ حتّى تَقولَ : قد أسرَفتُ و لَم تُسرِفْ .
صدقه آن است که تا توان دارى ببخشى، چندان که بگویى : اسراف کردم ؛ ولى اسراف نکرده باشى .
( بحار الأنوار : ۷۷/۶۹/۸)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
أنفِقُوا و ارضَخُوا، و لا تُحصُوا فَیُحصى علَیکُم، و لا تُوعُوا فَیُوعى علَیکُم .
انفاق کنید و ببخشید و شمارش نکنید که درباره شما شمارش مى شود، و خسّت نورزید که درباره شما خسّت ورزیده مى شود .
( کنز العمّال : ۱۶۱۳۸)
امام صادق علیه السلام ـ درباره آیه: «و دستت را به گردنت بسته مدار و آن را به تمامى نیز مگشاى که ملامت دیده و حسرت زده بنشینى» ـ فرمود
الإحْسارُ الفاقَةُ .
حسرت، به معناى تهیدستى است .
( الکافی : ۴/۵۵/۶ - الإسراء : ۲۹ )
امام صادق علیه السلام :
لَو أنّ رَجُـلاً أنفَقَ ما فی یَدَیهِ فی سَبیلٍ مِن سَبیلِ اللّه ِ ما کانَ أحسَـنَ و لا وُفِّقَ، أ لیسَ یقولُ اللّه ُ تعالى : «و لا تُلْقُوا بِأیْدِیکُم إلى التَّهْلُکَةِ و أحْسِنُوا إنَّ اللّه َ یُحِبُّ المُحْسِنِینَ» ؟! یَعنی المُقتَصِدینَ
اگر مردى دار و ندار خود را در راهى از راههاى خدا انفاق کند ، کار پسندیده و موفقیت آمیزى نکرده است؛ مگر نه این که خداوند متعال مى فرماید : «با دستهایتان خود را به هلاکت میندازید و نیکى کنید که خداوند نیکوکاران را دوست دارد»؟ مقصود [از نیکوکاران ] افراد میانه رو هستند .
( البقرة : ۱۹۵ - الکافی : ۴/۵۳/۷ )
امام صادق علیه السلام :
لا تَدخُـلْ لأِخِیـکَ فی أمـرٍ مَضَرَّتُهُ علَیکَ أعظَمُ مِن مَنفَعَتِهِ لَهُ .
به خاطر برادرت دست به کارى مزن که زیان آن کار براى تو ، بیش از سودش براى او باشد .
( الکافی : ۴/۳۲/۱ )
امام کاظم علیه السلام :
لا تَبذُلْ لإِخوانِکَ مِن نفسِکَ ما ضَرُّهُ علَیکَ أکثَرُ مِن مَنفَعَتِهِ لَهُم .
به برادرانت از خود، چیزى مبخش که زیان آن براى تو بیشتر از سودش براى آنان است .
( الکافی : ۴/ ۳۳/۲، انظر وسائل الشیعة : ۱۱/۵۴۳ باب ۱۰)
الدرّ المنثور ـ به نقل از ابن عباس ـ :
إنَّ نَفَرا مِن الصَّحابَةِ حینَ اُمِرُوا بالنَّفقَةِ فی سَبیلِ اللّه ِ أتَوا النبیَّ صلى الله علیه و آله فقالوا : إنّا لا نَدرِی ما هذه النَّفَقةُ التی اُمِرنا بها فی أموالِنا فما نُنفِقُ مِنها ؟ فَأنزَلَ اللّه ُ «و یَسْألُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ العَفْوَ» ، و کانَ قَبلَ ذلکَ یُنفِقُ مالَهُ حتّى ما یَجِدُ ما یَتَصَدَّقُ بهِ، و لا مالاً یَأکُلُ حتّى یُتَصَدَّقَ علَیهِ .
هنگامى که فرمان انفاق در راه خدا رسید ، گروهى از صحابه نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمدند و عرض کردند : این انفاقى که فرمان یافته ایم تا از اموال خود بکنیم نمى دانیم چیست ؛ چقدر از آن را انفاق کنیم؟ پس خداوند این آیه را نازل فرمود : «از تو مى پرسند چه انفاق کنند ، بگو : مازاد را» . تا پیش از این آیه، مرد از مال خود چندان انفاق مى کرد که دیگر چیزى پیدا نمى کرد تا صدقه بدهد و حتى غذایى براى خوردن خودش باقى نمى ماند به طورى که به او صدقه مى دادند .
( الدرّ المنثور : ۱/۶۰۷ )
ثواب رساندن صدقات
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
مَن مَشى بصَدَقةٍ إلى مُحتاجٍ کانَ له کَأجرِ صاحِبِها، مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن أجرِهِ شَیءٌ .
هرکه صدقه اى را به نیازمندى رساند ، اجر صاحب آن صدقه را دارد و از اجر صدقه دهنده نیز چیزى کم نشود .
( الأمالی للصدوق : ۵۱۷/۷۰۷ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
مَن تَصَدَّقَ بصَدَقةٍ على رَجُلٍ مِسکینٍ کانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ، و لَو تَداوَلَها أربَعونَ ألفَ إنسانٍ ثُمّ وَصَلَت إلى المِسکینِ کانَ لَهُم أجرا کامِلاً
هرکه براى مستمندى صدقه اى گرد آورد ، اجرى همانند اجر صدقه دهنده دارد و اگر چهل هزار انسان هم آن صدقه را دست به دست کنند و سپس به دست مستمند برسد باز به همه آنها اجر کامل داده شود .
( بحار الأنوار : ۷۶/۳۶۹/۳۰ )
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
لَو أنَّ الصَّدَقةَ جَرَت على یَدَیْ سَبعینَ ألفَ ألفِ إنسانٍ، کانَ أجرُ آخِرِهِم مِثلَ أجرِ أوَّلِـهِم .
اگر صدقه میان هفتاد هزار هزار انسان دست به دست شود ، اجر آخرین نفرِ آنها، همانند اجر اوّلین نفرِ آنهاست.
( کنز العمّال : ۱۶۱۹۷)
امام صادق علیه السلام :
لَو جَرى ثَوابُ المَعروفِ على ثَمانینَ کَفّا لاَُجِرُوا کُلُّهُم، مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن صاحِبِهِ مِن أجرِهِ شیئا .
اگر صدقه هشتاد دست بگردد ، همه آنها اجر دارند، بى آن که از اجر صاحب صدقه چیزى کاسته شود .
( ثواب الأعمال : ۱۷۰/۱۴ )
مصارف صدقه
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
لیسَ المِسکینُ بالطَّوّافِ، و لا بِالذی تَرُدُّهُ التَّمرَةُ و التَّمرَتانِ، و اللُّقمَةُ و اللُّقمَتانِ، و لکنَّ المِسکینَ المُتَعَفِّفُ الذی لا یَسألُ الناسَ شیئا و لا یُفطَنُ لَهُ فَیُتَصَدَّقُ علَیهِ .
مسکین، نه آن گداى دوره گرد است و نه آن کسى که یکى دو دانه خرما و یکى دو لقمه نان مى گیرد و مى رود ، بلکه مسکین آن نادارى است که مناعت و عزت نفس دارد ، به طورى که دست سؤال سوى مردم دراز نمى کند و کسى به تهیدستى او پى نمى برد تا به وى صدقه دهد .
( کنز العمّال : ۱۶۵۵۲)
امام باقر و امام صادق علیهما السلام ـ درباره آیه: «براى سائل و محروم» ـ فرمودند :
المَحرومُ الرجُلُ الذی لیسَ بعَقلِهِ بَأسٌ و لم یُبسَطْ لَهُ فی الرِّزقِ و هُو مُحارَفٌ .
مردى است که عقلش عیبى ندارد، اما [هرچه کار مى کند و زحمت مى کِشد ]گشایشى در رزق و روزىِ او حاصل نمى شود .
( الذاریات : ۱۹ - الکافی : ۳/۵۰۰/۱۲)
امام صادق علیه السلام ـ نیز درباره همین آیه ـ فرمود :
المَحرومُ المُحارَفُ الذی قد حُرِمَ کَدَّ یَدِهِ فی الشِّراءِ و البَیعِ .
محروم شخص بى بخت و روزى اى است که در خرید و فروش، چیزى نصیبش نمى شود .
( الکافی : ۳/۵۰۰/۱۲ )
امام صادق علیه السلام ـ وقتى از ایشان سؤال شد که آیا به گداهایى که درِ خانه ها را مى زنند ، مى توان صدقه داد یا باید از این کار خوددارى کند و آن را به خویشاوندان [ مستمندش ] بدهد؟ ـ فرمود
لا، بل یَبعَثُ بها إلى مَن بینَهُ و بینَهُ قَرابَةٌ، فهذا أعظَمُ لِلأجرِ .
: به آنها ندهد ، بلکه براى خویشاوندان مستمندش بفرستد که این کار اجرش بیشتر است .
( ثواب الأعمال: ۱۷۱/۲۰)
امام کاظم علیه السلام ـ در پاسخ به نامه کسى که از آن حضرت درباره کمک به گداهاى سر راه نشین پرسیده بود ـ نوشت :
مَن تَصَدَّقَ على ناصِبٍ فَصَدَقَتُهُ علَیهِ لا لَهُ، لکنْ على مَن لا تَعرِفُ مَذهَبَهُ و حالَهُ فذلکَ أفضلُ و أکثَرُ ، و مِن بَعدُ فَمَن تَرَقَّقتَ علَیهِ و رَحِمتَهُ و لَم یُمکِنِ استِعلامُ ما هُو علَیهِ لَم یَکُن بالتَّصَدُّقِ علَیهِ بَأسٌ إن شاءَ اللّه ُ
هرکه به ناصبى (دشمن اهل بیت) صدقه دهد، آن صدقه برایش گناه است نه ثواب ، اما اگر به کسى که از مذهب و عقیده او خبر ندارى، صدقه بدهى ، بهتر و ثوابش بیشتر است . از این گذشته، هر کس که دلت به حالش سوخت و رحمت به او برانگیخته شد و آگاه شدن از مذهب و عقیده اش هم ممکن نشد، صدقه دادن به او اشکالى ندارد ، ان شاء اللّه .
( بحار الأنوار : ۹۶/۱۲۷/۴۶ )
کسانى که مستحق صدقه (زکات) نیستند
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
إنّ الصَّدَقةَ لا تَحِلُّ لِغَنِیٍّ و لا لِذِی مِرَّةٍ سَوِیٍّ، إلاّ لِذِی فَقرٍ مُدقِعٍ أو غُرمٍ مُفظِعٍ، و مَن سَألَ الناسَ لِیُثرِیَ بهِ مالَهُ کانَ خَموشا فی وَجهِهِ یَومَ القِیامَةِ و رَضْفا یَأکُلُهُ مِن جَهَنَّمَ، فَمَن شاءَ فَلْیُقِلَّ و مَن شاءَ فَلْیُکثِرْ
صدقه (زکات) نه براى بى نیاز و توانگر حلال است و نه براى کسى که بدنى سالم و نیرومند دارد ، مگر براى کسى که مبتلا به فقر خوار کننده، یا قرضى کمر شکن باشد . هرکه براى افزودن بر دارایى خویش، دست سؤال سوى مردم دراز کند ، در روز قیامت آن مال خراشى باشد بر چهره او و سنگ تفتیده اى که آن را از آتش دوزخ مى بلعد ؛ پس اینک هرکه خواهد گو با اندک مال خویش بسازد و هرکه خواهد گو [با گدایى] بر دارایى خویش بیفزاید .
( کنز العمّال : ۱۶۵۴۸)
امام باقر علیه السلام :
إنّ الصَّدَقةَ لا تَحِلُّ لِمُحتَرِفٍ، و لا لِذِی مِرَّةٍ سَوِیٍّ قَوِیٍّ، فَتَنَزَّهُوا عَنها .
صدقه (زکات) براى پیشه ور و نیز کسى که بُنیه اى سالم و قوى دارد حلال نیست ؛ پس ، از گرفتن آن خوددارى کنید .
( الکافی : ۳/۵۶۰/۲ )
آفات صدقه
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
ثلاثةٌ لا یُکَلِّمُهُمُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ : المَنّانُ الذی لا یُعطِی شیئا إلاّ بِمِنَّةٍ ، و المُسَبِّلُ إزارَهُ، و المُنَفِّقُ سِلعَتَهُ بِالحَلفِ الفاجِرِ
سه کس اند که خداوند عزّ و جلّ با آنان سخن نمى گوید : منّت گذار، یعنى کسى که هر چه مى بخشد ، منّت مى گذارد ، و کسى که دامن جامه اش را [از روى تکبّر ]بلند گیرد و کسى که کالایش را با سوگند دروغ رواج دهد .
( بحار الأنوار: ۹۶/۱۴۱/۶)
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
تَصَدَّقُوا مِن غَیرِ مَخِیلَةٍ؛ فإنَّ المَخِیلَةَ تُبطِلُ الأجرَ .
بى چشمداشت، صدقه بدهید؛ زیرا که چشمداشت اجر را از بین مى برد.
( تنبیه الخواطر : ۲/۱۲۰ )
امام على علیه السلام :
تَرکُ المَنِّ زینَةُ المَعروفِ .
منّت ننهادن ، زیور احسان است .
(بحار الأنوار: ۷۸/۸۰/۶۵)
امام على علیه السلام :
الجُودُ مِن کَرَمِ الطَّبیعَةِ، و المَنُّ مَفسَدَةٌ لِلصَّنیعَةِ .
بخشندگى ، از بزرگوارى طبع است، و منّت نهادن خوبى را تباه مى کند .
( بحار الأنوار : ۷۷/۴۲۱/۴۰ )
امام على علیه السلام ـ در فرمان خود به مالک اشتر ـ نوشت :
إیّاکَ و المَنَّ على رَعِیَّتِکَ بِإحسانِکَ، أو التَّزَیُّدَ فیما کانَ مِن فِعلِکَ، أو أن تَعِدَهُم فَتُتبِعَ مَوعِدَکَ بِخُلفِکَ؛ فإنَّ المَنَّ یُبطِلُ الإحسانَ، و التزیُّدَ یَذهَبُ بِنُورِ الحَقِّ
زنهار که براى احسانت به مردم بر آنان منّت گذارى، یا کار خود را بیش از آنچه هست جلوه دهى، یا به آنان و عده اى دهى و به کار نبندى ؛ زیرا منّت نهادن، احسان را تباه مى کند و بزرگتر جلوه دادن کار ، روشنایى حق ( حقیقت ) را مى برد .
( نهج البلاغة: الکتاب۵۳ )
امام صادق علیه السلام :
المَنُّ یَهدِمُ الصَّنیعَةَ .
منّت نهادن ، خوبى را از بین مى برد .
( الکافی : ۴/۲۲/۲ )
امام صادق علیه السلام :
إن کانَت لکَ یَدٌ عندَ إنسانٍ فلا تُفسِدْها بکَثرَةِ المِنَنِ و الذِّکرِ لها، و لکنْ أتبِعْها بأفضَلَ مِنها؛ فإنَّ ذلکَ أجمَلُ بِکَ فی أخلاقِکَ، و أوجَبُ لِلثَّوابِ فی آخِرَتِکَ .
اگر به کسى خوبى کردى، آن را با منّت گذاشتن زیاد و به رُخ کشیدن تباه مساز ، بلکه با خوبىِ بهترى ادامه اش بده ؛ زیرا این کار براى اخلاق تو زیبنده تر است و پاداش آخرتت را واجبتر مى گرداند .
( بحار الأنوار : ۷۸/۲۸۳/۱ )
آداب دهش
امام على علیه السلام :
المَطلُ عَذابُ النَّفسِ .
تعلّل ورزیدن [در احسان و دهش] شکنجه روح است .
(غرر الحکم : ۶۳۵)
امام على علیه السلام :
المَطلُ و المَنُّ مُنَکِّدا الإحسانِ .
تعلّل ورزیدن و منّت نهادن ، احسان را ناگوار مى کنند .
(غرر الحکم : ۱۵۹۵)
امام على علیه السلام :
المَطلُ أحَدُ المَنعَینِ .
امروز و فردا کردن، خود یک نوع خوددارى از دهش است .
( غرر الحکم : ۱۶۰۵ )
امام على علیه السلام :
آفَةُ العَطاءِ المَطلُ .
آفت دهش، امروز و فردا کردن است .
( غرر الحکم : ۳۹۴۱ )
امام على علیه السلام :
ما أنجَزَ الوَعدَ مَن مَطَلَ بهِ
کسى که در انجام وعده تأخیر کند، [ در حقیقت ] آن را به جاى نیاورده است .
(غرر الحکم : ۹۵۳۴ )
امام على علیه السلام :
أولَى الناسِ بِالاصطِناعِ : مَن إذا مُطِلَ صَبَرَ، و إذا مُنِعَ عَذَرَ، و إذا اُعطِیَ شَکَرَ .
سزاوارترین مردم به خوبى ، کسى است که اگر در وعده احسانى که به او داده شده، تأخیر شود ، صبر کند و اگر به آن وعده عمل نشد ، معذور بدارد و اگر به او عطایى شد ، سپاسگزارى کند .
(غرر الحکم : ۳۳۴۷)
امام على علیه السلام :
شَرُّ النَّوالِ ما تَقَدَّمَهُ المَطلُ و تَعَقَّبَهُ المَنُّ .
بدترین بخشش آن است که با تأخیر انجام گیرد و به دنبالش منّت باشد .
( غرر الحکم : ۵۷۳۱ )
صدقه کافر
امام على علیه السلام :
الصَّدَقةُ جُنَّةٌ عَظیمَةٌ و حِجابٌ لِلمُؤمِنِ مِن النارِ، و وِقایَةٌ للکافِرِ مِن تَلَفِ المالِ و یُعَجِّلُ لَهُ الخَلَفَ و یَدفَعُ السُّقمَ عن بَدَنِهِ ، و ما لَهُ فی الآخِرَةِ مِن نَصیبٍ .
صدقه مؤمن سپرى بزرگ و حجابى است براى او در برابر آتش ، و صدقه کافر، دارایى او را از تلف شدن حفظ مى کند و عوض آن در همین دنیا به او داده مى شود و بیمارى ها را از جسم وى دور مى گرداند ، اما در آخرت نصیبى ندارد .
( تحف العقول : ۱۲۳ )
صدقه دادن به گنهکار براى حفظ او از معصیت
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
قالَ رَجُلٌ : لأَتَصَدَّقَنَّ اللیلةَ بصَدَقةٍ ، فَخَرَجَ بصَدَقَتِهِ فَوَضَعَها فی یدِ سارِقٍ، فَأصبَحُوا یَتَحَدَّثُونَ : تَصَدَّقَ اللیلةَ على سارِقٍ ! فقالَ : اللّهُمَّ لکَ الحَمدُ، على سارقٍ ! لأَتَصَدَّقَنَّ بصَدَقةٍ، فَخَرَجَ بصَدَقتِهِ فَوَضَعَها فی یدِ زانیَةٍ ، فَأصبَحُوا یَتَحَدَّثُونَ : تَصَدَّقَ اللیلةَ على زانیَةٍ ! فقالَ : اللّهُمَّ لکَ الحَمدُ ، على زانیَةٍ ! لأَتَصَدَّقَنَّ بصَدَقةٍ، فَخَرَجَ بصدقتِهِ فَوَضَعَها فی یدِ غَنَیٍّ، فَأصبَحُوا یَتَحَدَّثُونَ : تَصَدَّقَ على غَنِیٍّ ! فقالَ : اللّهُمّ لکَ الحَمدُ ، على سارقٍ و على زانیةٍ و على غَنِیٍّ!فَأتى فقیلَ لَهُ : أمّا صَدَقَتُکَ على سارقٍ فَلَعَلَّهُ أن یَستَعِفَّ عن سَرقَتِهِ، و أمّا على الزانیَةِ فلعلَّها أن تَستَعِفَّ عن زِناها، و أمّا الغَنِیُّ فَلَعَلَّهُ أن یَعتَبِرَ فَیُنفِقَ ممّا أعطاهُ اللّه ُ .
مردى گفت : امشب حتماً صدقه اى مى دهم و آنگاه از منزل خارج شد و صدقه اش را برد و در دست دزدى گذاشت . صبح که شد مردم مى گفتند: دیشب به یک دزد صدقه داده است! او گفت : خدایا! شکر، صدقه ام به دست دزد افتاد [و هدر رفت]! امشب صدقه دیگرى مى دهم ، پس صدقه اش را برد و [ندانسته ]در دست زن بد کاره اى گذاشت . صبح که شد مردم مى گفتند: دیشب به زناکارى صدقه داده است! او گفت : خدایا! شکر، صدقه ام به دست زانیه اى افتاد. امشب صدقه دیگرى مى دهم ، پس صدقه اش را برد و در دست یک توانگر گذاشت . باز صبح مردم از صدقه دادن او به یک توانگر سخن گفتند . مرد گفت : خدایا! شکر، صدقه ام به دست دزدى و زانیه اى و توانگرى افتاد پس ، بازگشت . [کسى از حکمت کار او آگاه بود در توجیه اقدام او به او گفت: ]آن صدقه ات که به دست دزد رسید، بدان سبب بود که شاید از سرقت دست بردارد و آن صدقه که به دست زن بد کاره افتاد ، براى آن بود که بلکه از زنا دادن خوددارى کند و آن صدقه که به دست توانگر رسید ، از آن رو بود که بلکه عبرت گیرد و از آنچه خداوند عطایش کرده است انفاق کند .
( کنز العمّال : ۱۶۱۹۳)
میزان الحکمه،جلد ششم
