اشاره به حکمت آفرینش چشم و بینی و پیشانی

اشاره به حکمت نهفته در چشم
امام صادق (ع)- در مناظره با طبیب هندى -: پیشانى ، از مو تهى است ، از آن رو که محل رسیدن نور به چشمان است ؛ و در آن چین و چروک قرار داده شده است ، بدان سبب که عرق فرو ریخته شده از سر را در خود، محبوس سازد و مانع رسیدن آن به چشمان شود، تا بدان وقت که انسان ، عَرَق خویش را پاک کند، آن سان که نهرهاى زمین ، آب ها را در خود محبوس مى سازند.
ابروها در بالاى چشمان قرار داده شده اند تا نور را بدان اندازه که بسنده است از زیر آن به چشمان راه گشاید؟
بینى در میان دو چشم قرار داده شده است تا نور را در میان دو چشم ، به دو بخش مساوى قسمت کند.
چشم ، همانند بادام است ، تا میل بتواند دارو را در داخل آن جریان دهد و بیمارى (عفونت ) از آن بیرون آید. اگر چشم ، مربّع شکل یا دایره اى بود، نه میل در داخل آن حرکت مى کرد، نه دارو به همه ى آن مى رسید، و نه بیمارى از درون آن خارج مى شد.
امام صادق (ع)- خطاب به مفضّل بن عمر -: اى مفضّل ! اکنون به این حواسى که خداوند از میان همه آفریدگان ، آنها را به انسان اختصاص داد و بدین واسطه ، او را بر دیگران گرامى داشته است ، بنگر. چگونه چشمان انسان به سان چراغ هایى که فراز مناره است ، در سر انسان قرار گرفته تا قادر به مطالعه ى اشیا باشد و در اندام هاى پایین تر (از قبیل دست و پا) قرار نگرفته است تا آفت ها بدان برسد و از پرداختن مستقیم به کار و حرکت ، چیزهایى بدانها برسد که ناتوانش سازد، در آن اثر گذارد و از آن بکاهد. چشم ها در اندام هاى میانى بدن (چون شکم و پشت ) نیز قرار نگرفته است تا چرخش آنها به سوى چیزها و نگاهشان به سوى اشیا، دشوار باشد. بدین سان ، از آن رو که جاى چشم ما هیچ کدام از این اندام ها نبوده ، عالى ترین جاى حواس ، همان سر است که خود، به صومعه حواس مى مانَد.
حواس نیز پنج چیز قرار داده شده که پنج چیز را درک مى کنند تا چیزى از این محسوسات ، از کف نرود. چشم آفریده شده است تا رنگ ها را درک کند. اگر رنگ ها وجود داشتند و در این حالت چشمى نبود که آنها را درک کند، هیچ سودى در آنها متصور نبود.
گوش آفریده شده تا صداها را درک کند. اگر صداها وجود داشتند و گوش ‍ نبود که آنها را ادراک کند، دیگر هیچ نیازى به آنها نبود و هیچ مقصودى را برآورده نمى ساختند. دیگر حواس نیز چنین اند.
از سویى دیگر نیز همین حقیقت ، صادق است . اگر چشم وجود داشت ، ولى رنگ ها وجود نمى داشتند، چشم را هیچ خاصّیتى نبود؛ یا اگر گوش ‍ وجود داشت ، ولى صداها وجود نمى داشتند گوش را هیچ جایگاهى نبود. پس ببین که چگونه این حواس و محسوس ها با همدیگر اندازه و همسان شده اند و هر حسى را محسوسى است که بر آن اثر مى گذارد و هر محسوسى را نیز حسى است که آن را درک مى کند. با وجود اینها چیزهایى همانند نور و هوا، واسطه ى میان حواس و محسوس ها آفریده شده اند که حواس ، جز به کمک آنها کامل نمى شوند؛ چه ، اگر نورى که رنگ را بر چشم آشکار سازد، نبود، چشم نمى توانست رنگ را درک کند و اگر هوایى که صدا را به گوش برساند، نبود، گوش نیز نمى توانست صدا را درک کند.
پس آیا بر هر کس که نگاهى درست بیفکند و فکر خویش را به کار گیرد، پوشیده مى ماند که پدیده اى چون فراهم بودن حواس و محسوس هاى همسان و همنواخت با یکدیگر، و نیز فراهم شدن چیزهاى دیگر به کمک آنها کامل مى شود و توصیف آنها را گفتم ، مى تواند از چیزى جز هدفدارى و اندازه گیرى از جانب خداى لطیفِ آگاه ، سرچشمه گرفته باشد؟
اى مفضّل ! در زندگى نابینایان و خللى که در کارشان روى مى دهد، اندیشه کن و ببین که چگونه چنین کسى ، نه جاى گام هاى خویش را مى بیند، نه پیش روى خود را مى بیند، نه میان رنگ ها تفاوت مى گذارد، نه چشم اندازهاى زیبا و زشت را از هم باز مى شناسد، نه اگر از سویى به او حمله ببرند، گودالى را که پیش پایش هست ، مى بیند، نه اگر ضربه ى شمشیرى به سویش فرود آید، دشمن و ضربت او را مى بیند، و نه به انجام دادن کارهایى چون : نوشتن ، داد و ستد و زرگرى راهى مى یابد، تا آن جا که اگر کارآیى ذهنى وى نبود، به پاره سنگى افتاده بر زمین مى مانست ...
اى مفضّل ! در پلک چشم ، تاءمل کن و بنگر که چگونه به سان پوشش ، بر آن قرار گرفته و چگونه مژه گاه ها به آویخته گاه هاى ریسمان مى مانند و چه سان خداوند، چشم را در درون غار خویش نشانده و پرده موهایى (که اطراف آن است )، بر آن افکنده است .
پیشگیرى از برخى بیماریهاى چشم
کتاب من لا یحضره الفقیه : 
عبدالله بن ابى یعفور به امام صادق (ع) گفت : فدایت شوم ! گفته مى شود هیچ چیز به اندازه تعقیبات میان طلوع سپیده و طلوع خورشید، سبب نزول روزى نشده است .
فرمود: ((آرى ؛ امّا تو را از بهتر از این آگاه سازم : گرفتن سبیل و کوتاه کردن ناخن در روز جمعه . کوتاه کردن ناخن در روز پنج شنبه نیز چشمْدرد را دور مى کند)).
امام صادق علیه السلام : کوتاه کردن ناخن ها در روز جمعه ، از جذام و پیسى و کورى ، ایمن مى دهد اگر هم نیازى به کوتاه کردن نبود، آنها را بِساى .
امام صادق علیه السلام : سرمه کشیدن در هنگام خواب ، مایه ایمنى از آب (چشم ) است .
امام صادق علیه السلام : هرکس با سرمه ى اِثمِد آمیخته ناشده با مُشک بخوابد، براى همیشه ، تا زمانى که بر این حالت مى خوابد، از آب سیاه در امان مى مانَد.
امام صادق علیه السلام : مرد چون روزه بگیرد، چشمانش از جاى خویش ‍ مى رود و چون با شیرینى روزه بگشاید، دیگر بار، چشمانش به جاى خویش باز مى گردد.
مکارم الاخلاق - به نقل از ابوبصیر، از امام صادق (ع) -: فراوانى عطسه ، شخص را از پنج چیز، ایمن مى سازد: نخستین آن جذام است ؛ دوم ، بادهاى بدخیمى که در سر و صورت ، جاى مى گیرد؛ سوم آن که مایه ایمنى از جاى گرفتن آب در چشم مى شود؛ چهارم آن که از سختى حفره هاى بینى ، مصونیت مى دهد و پنجم آن که از بیرون آمدن مو از چشم ، ایمنى مى دهد. فرمود: ((اگر دوست داشتى که عطسه ات کم شود، با روغن مرزنجوش انفیه کن )).
پرسیدم : چه مقدار؟
فرمود: ((به اندازه یک دانگ ))
راوى مى گوید: این کار را پنج روز انجام دادم و (عارضه ام ) از میان رفت .
مفید براى درمان برخى بیمارى هاى چشم
الکافى - به نقل از جمیل بن صالح -: به امام صادق (ع) گفتم : دختر جوانى داریم که ستاره را به سانِ کهکشان مى بیند.
فرمود: ((خوب ! و گاه نیز آن را به سان یک دانه مى بیند)).
گفتم : چشمش ضعیف شده است .
فرمود: ((آن را به گیاه صبر زرد و تلخه (توتیا) و کافور، به سهم هاى برابر، سرمه کن )).
وى را بدان چیزها سرمه کردیم و برایش سودمند افتاد.
الکافى - به نقل از ابن محبوب ، از راوى دیگرى -: مردى که چشم درد داشت ، بر امام صادق (ع) وارد شد. امام (ع) به او فرمود: ((چرا از این سه چیز: گیاه صبر زرد، کافور و توتیا، غافلى ؟)).
مرد، آن کار را انجام داد و چشم دردِ او از میان رفت .
طب الائمه (علیهم السلام ): 
از عُمر بن توبه ، از پدرش ، درباره ى امام صادق (ع) نقل شد که مردى نزد آن حضرت از سفیدى اى در چشمش ، دردى در دندانش و بادى در مفصل هایش اظهار ناراحتى کرد. امام (ع) به او فرمود که قدرى فُلفُل سفید و قدرى دار فلفل ، از هر کدام به وزن یک درهم ، و نیز به وزن یک درهم ، نشادر بردارد (سپس فرمود: ) ((همه ى اینها را بساب و غربال کن و در هر چشمى از این مخلوط، سه میل سرمه کن و دمى آن را نگه دار که اذن خداوند (عزوجل ) سفیدى چشم را ریشه کن مى کند، گوشت چشم را تمیز مى کند و درد را تسکین مى دهد. پس چشمانت را با آب سرد بشوى و در پِى آن ، با سرمه ى سیاه ، سرمه کن )).
امام صادق علیه السلام : بنفشه ، چه نیکو روغنى است ! درد را از سر و از چشمان مى بَرَد. آن را به خود بمالید.
سرمه کشیدن با سنگ سرمه ى ((اِثْمِد))
امام صادق علیه السلام : عربى بادیه نشین که او را ((قُلَیْبْ)) مى گفتند و آبریزش چشم داشت ، نزد پیامبر (ص) آمد. به او فرمود: ((اى قلیب ! مى بینم چشمانت آبریزش دارد. بر تو باد سرمه ى اِثمِد، که روشنایى چشم است)).
امام صادق علیه السلام : سرمه ى اِثمِد، چشم را جلا مى دهد، موى بر مى رویاند و اشک ریزش را مى برد.
امام صادق علیه السلام : سرمه ، مو بر مى رویاند، اشک ریزش را مى خشکانَد، آب دهان را گوارا مى سازد و دیده را جلا مى دهد.
امام صادق علیه السلام : سرمه ، مو بر مى رویاند، دیده را تیزى مى بخشد، و انسان را بر طولانى ساختن سجده یارى مى رساند.
مسواک زدن
امام صادق علیه السلام : بر شما باد مسواک زدن ؛ چرا که دیده را جلا مى دهد.
امام صادق علیه السلام : مسواک زدن ، اشک ریزش را مى برد و دیده را جلا مى دهد.
پوشیدن کفش
امام صادق علیه السلام : کفش ، مایه ى سلامت دیده است .
امام صادق علیه السلام : به پا کردن کفش ، قدرت بینایى را افزون مى کند.
نگریستن به قرآن
امام صادق علیه السلام : هر کس قرآن را از رو بخواند، از بهره بینایى برخوردار است و از گناه پدر و مادرش کاسته مى شود، هر چند کافر باشند.
نگریستن به آسمان آبى و سبزه ها
امام صادق (ع)- خطاب به مفضّل بن عمر -: در رنگ آسمان و درستى تدبیرى که در آن است ، بیندیش . این رنگ ، سازگارترین رنگ با چشم و تقویت کننده ترین رنگ براى آن است ، تا جایى که یکى از سفارش هاى طبیبان به کسانى که عارضه اى بدانان رسیده و به بینایى ایشان ضرر رسانده ، این است که پیوسته به رنگ سبز و سبزى که مایل به سیاه است ، بنگرند. طبیبان چیره دست ، براى کسانى که چشمشان خسته است نیز این نسخه را تجویز کرده اند که : ((در ظرف سبزى که پر آب است ، بنگرید)).
نماز شب
امام صادق علیه السلام : نماز شب ، روى را نکو مى سازد، اندوه و غم را مى بَرَد و دیده را جلا مى دهد.
فایده هاى گریه براى کودکان
امام صادق (ع)- خطاب به مفضّل بن عمر -: اى مفضّل ! از سودى که در گریه براى کودکان هست ، آگاه شو و بدان که در مغز کودکان ، رطوبتى است که اگر بماند، براى آنان ، رخدادهایى سخت و بیمارى هایى گران (اعم از نابینایى و جز آن ) پدید مى آورد. از این رو، گریه آن رطوبت را از سرِ آنان روان مى سازد و این خود تندرستى و سلامتِ چشم را برایشان در پى مى آورد. اکنون ، آیا این احتمال وجود ندارد که کودک ، از گریه سود ببرد و پدر و مادرش ، این را ندانند و در تلاش پیگیر باشند که او را ساکت کنند و خواسته هاى وى را بر آورند تا گریه نکند، در حالى که نمى دانند گریه ، برایش کارآمدتر و خوشْ فرجام است ؟